Kısacık demoktari tarihimizde iyi kötü bazı genel, yerel seçim, referandum tecrübeleri yaşdık. Kimi seçimleri, “Cumhuriyet tarihinde dönün noktası” diye işaretlerken kimilerini ciddiye bile almakadık.
Fakat hiç biri oylama, cumhuriyetin ilk çok partili seçiminleri, yani o Merhum dedelerimiz neslinin “rey” denince ilk aklına gelen, fakat fiyaskoyla neticelenen 1946 seçimleri kadar hareretli olmadı.
Açık Oy Gizli Tasnif
Yaşı kemâli geçmişlerin anlattıklarına veya dönemin Gazete haberlerine kulak kabarttığımızda, o neslin 1946 seçimilerini “tarihi fırsat” olarak nitelediğini, kendi lisanlarınca “mühim intihâb” (önemli seçim) dediklerini görülür. Zira bu cumhuriyet tarihinin ilk çok partili seçim olacaktır. Bu nedenle de halk, memuruyla, işçisiyle, çiftçisiyle, söz konusu seçimlere yoğun katılım göstermiştir.
Ancak her daim topluma demokrasiyi bahşetmekle övünen zevat, seçimlerde bir cilve yapar ve oyları kendi ters terazileriyle tarttarlar. Sayımda açık oy gizli tasnif usulü uygulandı.
İktidar Kendi Kendini Seçti
Sandık başına giden halk görevliye ve çevresine hangi partiye oy vereceğini açıkça gösteriyor, ancak ne garâbettir ki oyların tasnifi, “Tek Parti” azâlarından (üyelerinden) oluşan sandık kurulunca kapalı bir odada yapılıyordu. Sayımdan sonra ise oylar yakılıyor, böylece tahmin edilen sandık sonucuna halkın itiraz fırsatı kalmıyordu. Neticede dedem neslinin “mühim intihâp” yakıştırması lafta kaldı. Evcilik oyununa dönem oylamada iktidar açıkça kendi kendini seçti.
Modern Tarihimizin İlk Tek Partisi
Aslında açık oy gizli tasnif yöntemi bir yerde pratik ve demokratik bir seçim sayılırdı. Zira İttihatçılar 1912 seçimlerinde işi kaba kuvvetle halletmişti. Birkaç yıl önce istibdat dedikleri, despot olarak niteledikleri Sultan Hamid’i hürriyet, eşitlik, adalet nidalarıyla, deviren İttihatçılar, 1912’de sandık kurulunca birdenbire fikir değiştirdi.
Oyları halktan neredeyse tekme-tokatla alıyor, muhalif adayların evlerini tutarak seçmene ulaşmalarını engelliyordu. Böylece bütün muhaliflerini tavsiye eden İttihat ve Terakki, modern tarihimizin ilk Tek Parti’si oldu.
Yüz Yıl Önceki Zihniyet
1912’den 46’ya, haleften selefe seçimlerde aslında pek bir şey değişmedi. Halk sadece habire sandığa gidip gelme tenezzül ve zahmetini gösterdi. Neyse ki değişen dünya konjonktürü bu madrabazlıkların kısmen de olsa önünü kapadı. Zira aradan 100 yıl geçmesine rağmen” meşum” zihniyetin olaya bakışında pek fark olduğunu söylenemez.
